Yemek, çay ve kansızlık...

Geçen hafta kansızlık (anemi) neden ve nasıl oluşur sorularını cevaplamıştık. Bu hafta ise en sık görülen kansızlık türü olan ‘demir eksikliği anemisi’nin hem ilaç hem de gıda takviyeleri ile tedavisi hakkında sizleri bilgilendireceğim. Yetişkin bir bedende toplam 3-4 gram demir var. Bu demir kan üretiminden, kas ve beyin sağlığına kadar birçok reaksiyonda kullanılıyor. Günlük demir gereksiniminin erişkinlerde yüzde 95’i yaşlanan kan hücresi (eritrositlerin) bağışıklık sistemi hücreleri ile yıkımı sonucunda açığa çıkan ve tekrar dolaşıma geçen demirden sağlanırken, bu miktar çocuklarda yüzde 70 kadardır. Yani çocuklar günlük demir gereksiniminin yüzde 30’unu diyetle almak zorundadırlar. Organizma, demiri yararları nedeni ile sıkı bir şekilde korumaya programlanmıştır. Organizmadan demir atan normal fizyolojik bir mekanizma yoktur. Demir, diyette ette bulunan hemoglobin ve miyoglobinden kaynaklanan organik HEM demiri ve et dışı kaynaklardan alınan inorganik demir olmak üzere iki şekilde bulunur. HEM demiri besinlerde bulunan demir bağlayıcılardan da etkilenmez. Sadece kalsiyumun emilimi olumsuz olarak etkilediği gösterilmiştir. Besinlerle (bitkisel) alınan HEM dışı demirin çoğu ferrik (FeIII) demir şeklinde olup emilim için mide asiditesine gereksinimi vardır Bitkisel beslenmede  demirin emilimini çeşitli faktörler etkiler. C vitamini, sitrat ve amino asitler ve asidite demir emilimini artırırken, tahıllarda bulunan fitatlar, çayda bulunan tanin, kalsiyum, fosfor demir emilimini azaltır. Ağızdan alınan demir ilaçlarının genel olarak 2 çeşidi vardır. +2 değerlikli ve +3 değerlikli demir içerirler. +2 değerlikli demir içeren ilaçların emilimi daha iyidir. Kan seviyesi (Hemoglobin) normale geldikten sonra depoların (ferritin) dolması için tedavi birkaç ay daha sürdürülür. Demire intoleransı, hassasiyeti olup hap içemeyen, demir emilim bozukluğu olan veya hızlı kan yükseltme ihtiyacı duyulan kalp yetmezliği, gebelik, ameliyat öncesi gibi durumlarda damardan veya kas içi iğne demir tedavileri uygulanılabilir. Genel olarak yanıt çok çabuk alınır. 2-3 kez uygulanan serum tedavisi kan seviyesini 1 ayda 2-3 ünite artırabilir. Şimdi gelelim gıdalar ile demir takviyesine; öncelikle yukarıda bahsettiğim gibi en iyi ve emilimi yüksek olan demir ette bulunur. Örneğin 50 gram ciğer ve dalakta 4-5 mg demir içerir. 100 gramlık ızgara bonfilede yaklaşık 2-2.5 mg hayvansal kaynaklı demir bulunur. Beyaz ette kırmızı ete yakın seviyede demir içerir. Bitkisel olarak 100 gr'da en cok demir içeren (2 gr'dan fazla demir) gıdalar; cağ otu, kuru nane, susam tohumu, kuzukulağıgillerden madımak otu, maydanoz, ısırgan, tere, ıhlamur, ebegümeci, pazı, ıspanak, yeşil mercimek, nohut bamya, kabak çekirdeği, çekirdekli kuru üzüm, kuru incir, tahin, tofu peyniri, bitter çikolata sayılabilir. Bitkisel kaynaklı demir hayvansal kaynaklı demirden kadar kolay emilemez. Demirin emilimini artırmak için kuru baklagilleri, hayvansal kaynaklı demirle birleştirebilirsiniz ya da yine C vitamini içeren besinlerle bir arada tüketebilirsiniz. Bol limonlu bir salata yemeklerinizin yanına yakışacak ve demirin de emilimini artıracaktır. Et tüketilirken yanında kalsiyum almak (ayran,yoğurt) demir emilimini azalttığı bilinmelidir. Ayrıca yemekle birlikte çay, kahve tüketimi demir emilimini azaltır, yemekle arasında 1 saat olmalıdır. Çelişkili çalışmalar olsa da günde 10 bardaktan fazla çay içmek kansızlık yapabilir. Sağlıkla ve mutlulukla kalmanız dileğiyle