Anneannem Refiye Çakan, şimdi bir bina cangılı haline gelmiş ve görenlerin iç geçirerek, hasretle andığı dutlukta ipekböceği yetiştirdiğini zaman zaman anlatırdı.
1910’lu yılların başlarında geldikleri Biga’da, içme suyu almaya indiği çayın dibindeki dutluğu, geldikleri Prizren’e benzeten ninem, dedemi ikna etmiş ve daha sonra komşuluk yapacakları bir Ermeni aileden satın almışlar.
Çeşit çeşit dut türünün bulunduğu bahçede, bugün sadece apartman blokları olsa da o günler dut ağaçları, tavuk ve kazlar, birkaç büyükbaş hayvan ve ailenin yaşadığı ev varmış. Mahalledeki çocukların en sevdiği oyun alanlarından da olan dutlukta, ninem ipekböceği de yetiştirirmiş.
Dedem Bilal Çakan, ninemin itinayla yetiştirdiği yaş kozaları satınca hasadın durumuna göre, 25, 50 ya da 100 kuruşluk, Reşat, Mecit ya da Hamit alır, eşine verirmiş… Refiye ninem, bu altınları saklamış, annemin ve dayımların evlilikleri için zamanı gelince bozdurmuş.
Sadece bir tanesini, bir Reşat altınını “kefenlik” olarak kuşağında saklardı.
***
İpekböceği sadece nisan ve mayıs aylarında yetiştirilebilir. İpekböceği larvaları ücretsiz alınıyor ve tek masrafı dut yaprağı… 100 metrekarelik bir alanda yapılan yetiştiricilik, kaliteye göre 12 ile 15 bin lira arası bir hasılat sağlıyor.
40 günlük bir uğraşı için iyi bir gelir olduğu kuşkusuz.
***
Biga bölgesinde eskiden yoğun bir üretim olduğunu büyüklerimizden duyardık. Arkadaşım İbrahim Dizman’la hazırladığımız Biga ekonomisi ile ilgili kitap için çalışırken, konuyla ilgili Osmanlı dönemine ait belgeler ve Cumhuriyet döneminde yayınlanmış gazete haberleri de bulmuştuk. Yakında yayınlanacak kitapta konuyla ilgili bulgularımız yer alacak.
Bizi bu çalışmalarımızda her zaman desteklemiş, özellikle canlı kaynaklara ulaşmamızda benzersiz katkılar sunmuş, ortak dostumuz Melih Akyıl’dan öğrendiğime göre özellikle Dereköy’de ipekböceği yetiştiriciliği yoğun olarak yapılırmış.
Ne yazık ki bugün ipekböceği yetiştiriciliği pek yok. Tarım ve Orman Bakanlığı’nın ciddi destekler verdiği ipekböceği yetiştiriciliği umarım Biga’da yine canlanır.
***
Bir zamanlar ipekböceğinin Biga için ne kadar önemli olduğunu anlamak için bir yerel gazetenin koza fiyatlarını öğrenmesi için Bursa’ya “hususi olarak” muhabir yolladığını söylemek yeterli olur herhalde.
Her ne kadar Bursa’ya kadar giden muhabir Galip Denizciler, Biga’ya gönderdiği telgrafta net olarak belirtmemiş olsa da koza fiyatının “üreticiyi sevindiren seviyede” olduğunu vurguluyor.
Ben de sizin gibi, gazetede yer almayan koza fiyatını merak edip, Resmi Gazetenin o dönemdeki sayılarına bir göz attım. 10 Temmuz 1974 tarihli Resmi Gazetede yayınlanan 7/8554 sayılı Kararnamenin ekinden fiyatın 60 lira olduğunu öğrendim.
Kararnamedeki imzalar, 1970’li yılları hatırlattı: Cumhurbaşkanı Fahri S. Korutürk, Başbakan Bülent Ecevit ve Başbakan Yardımcısı Prof. Dr. Necmettin Erbakan…
***
İşte koza piyasası hakkında Yazıyor gazetesinin kupüründen yansıyanlar:
“Bursa Koza Piyasası Açıldı
Yıllardır ilk Defa Üretici Memnun
GALİP DENİZCİLER MUDANYADAN BİLDİRİYOR
Özel surette Koza fiyatlarının alışını tespit ettirmek üzere Bursa’ya giden Yazıişleri Sorumlu Müdürümüz Galip Denizciler’in Mudanya’dan gönderdiği telgraf aynen şöyledir:
Yazıyor Gazetesi Biga
Yurt çapında önemli Bursa koza piyasasına yetiştim. Açılışta Hükumetin tespit ettiği fiyat üreticiyi sevindiren seviyede karşılandı. Haber ve izlenimlerimi postaladım, haberin ekonomimizdeki değeri önemlidir. Mudanya’daki araştırmam biter bitmez dönüyorum.”
Yazıyor
Sahibi: Hüseyin Uysal ve Ortakları Adına Yılmaz Denizciler
Sayı: 102
Sayfa: 1
Tarih: 28 Haziran 1974 Cuma